G01 Doğrusal İlerlemede Uzmanlaşma: CNC Torna ve İşleme Merkezleri İçin Kapsamlı Rehber
CNC programlamada temel komutları anlamak, başarılı parça işlemenin ilk adımıdır. Bu makalede, CNC dünyasının en yaygın kullanılan komutlarından biri olan G01 doğrusal interpolasyon (linear interpolation) komutunu derinlemesine inceleyeceğiz. Hem yeni başlayanlar hem de deneyimli operatörler için hazırlanan bu kapsamlı rehber, farklı kontrol üniteleri arasındaki farkları ve uygulama yöntemlerini detaylı örneklerle açıklıyor.
G01 Doğrusal İnterpolasyon Nedir?
G01 komutu, CNC makinelerinde kesici takımın bir noktadan diğerine düz bir çizgi boyunca hareket etmesini sağlayan temel bir harekettir. Bu komut, talaşlı imalatın belkemiğini oluşturur ve neredeyse her CNC programında kullanılır.
Doğrusal interpolasyon, takımın kontrollü bir hızda iki nokta arasında düz bir çizgi oluşturarak hareket etmesi anlamına gelir. Takım, programlanan besleme hızında (feed rate) başlangıç noktasından hedef noktaya doğru ilerlerken, CNC kontrolörü X, Y ve Z eksenlerindeki hareketleri eşzamanlı olarak hesaplar ve koordine eder.
CNC Torna ve İşleme Merkezlerinde G01 Kullanımındaki Farklar
CNC Tornalarda G01 Komutu
CNC tornalar genellikle iki ana eksene sahiptir: X ve Z. Burada:
- X ekseni: Çapı veya çap yönündeki hareketi temsil eder
- Z ekseni: Torna eksenine paralel olan boyuna hareketi temsil eder
CNC tornalarda G01 komutu kullanıldığında, takım düz çizgiler halinde hareket ederek dış çap tornalama, alın tornalama, kanal açma ve diş açma gibi işlemleri gerçekleştirebilir.
Örnek Program (Fanuc Kontrol):
O1000
N10 G21 G40 G80
N20 G28 U0 W0
N30 T0101
N40 G50 S3000
N50 G96 S180 M03
N60 G00 X50.0 Z5.0
N70 G01 X40.0 Z0 F0.2
N80 G01 Z-30.0
N90 G01 X50.0
N100 G00 Z5.0
N110 G28 U0 W0
N120 M30
Bu programda:
- N70 satırında G01 komutuyla X=40mm ve Z=0mm konumuna 0.2mm/dev besleme hızıyla doğrusal hareket başlatılıyor
- N80 satırında G01 ile Z=-30mm konumuna doğrusal hareket devam ediyor
CNC İşleme Merkezlerinde G01 Komutu
İşleme merkezleri tipik olarak en az üç eksene sahiptir: X, Y ve Z. Bazı gelişmiş modellerde 4. ve 5. eksenler de bulunabilir.
- X, Y eksenleri: Yatay düzlemdeki hareketleri temsil eder
- Z ekseni: Dikey hareketi temsil eder
İşleme merkezlerinde G01 komutu, düz yüzey frezeleme, cep açma, kontur işleme ve delik delme operasyonlarında sıklıkla kullanılır.
Örnek Program (Haas Kontrol):
O2000
N10 G21 G40 G49 G80 G90
N20 T1 M06
N30 G54
N40 S1200 M03
N50 G43 H01 Z100.0
N60 G00 X10.0 Y10.0
N70 Z2.0
N80 G01 Z-5.0 F50
N90 G01 X50.0 Y10.0 F120
N100 G01 Y50.0
N110 G01 X10.0
N120 G01 Y10.0
N130 G00 Z100.0
N140 G28 G91 Z0
N150 G28 X0 Y0
N160 M30
Bu programda:
- N80 satırında G01 ile Z=-5mm derinliğine 50mm/dak besleme hızıyla iniliyor
- N90-N120 satırlarında G01 ile 120mm/dak besleme hızında kare şeklinde bir kontur işleniyor
Farklı Kontrol Ünitelerinde G01 Komutunun Kullanımı
CNC dünyasında birçok farklı kontrol ünitesi bulunmaktadır. Her birinin kendine özgü programlama dili ve sözdizimi olsa da, G01 komutu hepsinde benzer temel işlevlere sahiptir. İşte en popüler kontrol ünitelerinde G01 kullanımının karşılaştırması:
Fanuc Kontrol Ünitesi
Fanuc, dünya genelinde en yaygın kullanılan CNC kontrol ünitesidir. Fanuc’ta G01 komutu şu şekilde yazılır:
G01 X100.0 Y50.0 Z-10.0 F200
Burada:
- X, Y, Z: Hedef koordinatlar (mm)
- F: Besleme hızı (mm/dak veya mm/dev)
Fanuc’un özelliği, G90 (mutlak programlama) ve G91 (artımlı programlama) modları arasında kolayca geçiş yapabilmesidir.
Siemens Kontrol Ünitesi
Siemens Sinumerik kontrol üniteleri, özellikle Avrupa’da yaygın olarak kullanılmaktadır. Siemens’te G01 kullanımı:
G01 X=100.0 Y=50.0 Z=-10.0 F=200
Siemens’in ayırt edici özelliği, programlamada “=” işaretinin kullanımı ve daha açık bir sözdizimi sunmasıdır. Ayrıca Siemens, daha kapsamlı kontur programlama yetenekleri sunar.
Kompleks Örnek (Siemens):
PROC MAIN
; Parça işleme programı
DEF REAL _DEPTH=-10.0, _FEEDRATE=150, _ZFEED=80
DEF REAL _XCORNER1=10.0, _YCORNER1=10.0
DEF REAL _XCORNER2=100.0, _YCORNER2=80.0
G90 G17 G54 D1
T="ENDMILL_D10"
M6
S2000 M3 M8
G0 X=_XCORNER1 Y=_YCORNER1
G0 Z=2.0
G1 Z=_DEPTH F=_ZFEED
G1 X=_XCORNER2 Y=_YCORNER1 F=_FEEDRATE
G1 X=_XCORNER2 Y=_YCORNER2
G1 X=_XCORNER1 Y=_YCORNER2
G1 X=_XCORNER1 Y=_YCORNER1
G0 Z=50.0
G0 X=0 Y=0
M5 M9
M30
ENDPROC
Bu programda değişkenler kullanılarak parametrik programlama yapılıyor, bu Siemens’in güçlü özelliklerinden biridir.
Heidenhain Kontrol Ünitesi
Heidenhain, özellikle hassas işleme gerektiren uygulamalarda tercih edilir. Heidenhain’da G01 yerine L (Line) komutu kullanılır:
L X+100.0 Y+50.0 Z-10.0 F200
Heidenhain’da “+” ve “-” işaretleri, yön belirtmek için kullanılır. Ayrıca, Heidenhain daha açık, konuşma diline yakın bir programlama stili sunar.
Kompleks Örnek (Heidenhain):
BEGIN PGM KONTUR MM
BLK FORM 0.1 Z X+0 Y+0 Z-20
BLK FORM 0.2 X+100 Y+100 Z+0
TOOL CALL 5 Z S2000 F300
TOOL DEF 1
L Z+100 R0 FMAX M3
L X+10 Y+10 R0 FMAX M8
L Z+2 R0 FMAX
L Z-10 F80
L X+90 Y+10 RL F150
L Y+90
L X+10
L Y+10
L Z+100 R0 FMAX
L X-10 Y-10 R0 FMAX M5 M9
L Z+0 R0 FMAX M2
END PGM KONTUR MM
Heidenhain programlaması, daha açık ve anlaşılır komut yapısı sunar.
Mazatrol Kontrol Ünitesi
Mazatrol (Mazak), atölye odaklı programlamayı kolaylaştıran bir sistemdir. G01 gibi G-kodları desteklese de, genellikle EIA/ISO programlamadan ziyade kendi konuşma dili tabanlı programlama sistemini kullanır. Ancak, EIA/ISO modunda G01 şu şekilde kullanılır:
G01 X100.0 Y50.0 Z-10.0 F200
Mazatrol’ün benzersiz özelliği, bir parçanın özelliklerini tanımlayarak programlama yapmanıza olanak tanımasıdır.
Mitsubishi Kontrol Ünitesi
Mitsubishi Meldas kontrol ünitelerinde G01 kullanımı Fanuc’a çok benzer:
G01 X100.0 Y50.0 Z-10.0 F200
Mitsubishi’nin bazı modellerinde, nano-hassasiyetli interpolasyon özellikleri bulunur.
Kompleks Örnek (Mitsubishi):
O3000
G90 G21 G40 G80
G28 X0 Y0 Z0
T1 M6
G43 H1 Z100.0
G54
S2500 M3
M8
G0 X25.0 Y25.0
Z2.0
G1 Z-8.0 F80
G1 X75.0 F150
G1 Y75.0
G1 X25.0
G1 Y25.0
G1 Z-12.0 F80
G1 X75.0 F150
G1 Y75.0
G1 X25.0
G1 Y25.0
G0 Z100.0
M5
M9
G28 X0 Y0 Z0
M30
Bu program, iki farklı derinlikte kare bir kontur oluşturuyor.
Haas Kontrol Ünitesi
Haas kontrol üniteleri, Fanuc-benzeri bir sözdizimi kullanır:
G01 X100.0 Y50.0 Z-10.0 F200
Haas’ın G01 ile ilgili özel bir özelliği, G187 komutuyla düzgünlük düzeyinin (smoothness level) ayarlanabilmesidir.
G01 Komutunun İleri Düzey Kullanımı
Otomatik Pah Kırma ve Radyus (Chamfer and Radius)
Bazı kontrol üniteleri, G01 komutuna bağlı olarak otomatik pah kırma ve radyus özelliklerini destekler.
Fanuc Örneği:
G01 X100.0 C5.0 ; 5mm pah kırma ile doğrusal hareket
G01 Y50.0 R8.0 ; 8mm radyus ile doğrusal hareket
Siemens Örneği:
G01 X=100.0 CHF=5.0 ; 5mm pah
G01 Y=50.0 RND=8.0 ; 8mm radyus
Polar Koordinatlar ile G01 Kullanımı
Kartezyen koordinatlar yerine polar koordinatlar kullanarak daha karmaşık geometriler oluşturabilirsiniz.
Fanuc Örneği:
G17 ; XY düzlemi seçimi
G90 G00 X0 Y0 ; başlangıç noktası
G16 ; polar koordinat modu
G01 X30.0 Y45.0 F200 ; 30mm mesafe, 45 derece açıda hareket
G15 ; kartezyen koordinatlara dönüş
Eksen Senkronizasyonu ve Doğrusal İnterpolasyon
İleri düzey CNC kontrolörlerinde, eksen hareketlerinin senkronizasyonu için özel parametreler kullanılabilir.
Siemens Örneği:
COMPCAD ; Yüksek hassasiyetli kontur işleme modu açık
G64 SOFT ; Yumuşak geçiş modu
G01 X=100.0 Y=50.0 Z=-10.0 F=200
Fanuc Örneği:
G61.1 ; Hassas kontur kontrol modu
G01 X100.0 Y50.0 Z-10.0 F200
G01 Komutunun Pratik Uygulamaları
Kompleks Yüzey İşleme
G01 komutu, özellikle CAM yazılımları tarafından üretilen programlarda kompleks yüzeyleri işlemek için binlerce küçük doğrusal hareket şeklinde kullanılabilir.
Örnek (Fanuc Yüzey İşleme):
O4000
G21 G90 G40 G80
G28 Z0
G28 X0 Y0
T1 M6
G43 H1 Z100.0
S6000 M3
G54
M8
G0 X10.0 Y10.0
Z2.0
G1 Z-2.5 F50
G1 X12.32 Y15.71 F120
G1 X14.87 Y18.62
G1 X17.99 Y20.13
G1 X21.46 Y20.05
G1 X24.89 Y18.41
G1 X27.91 Y15.33
... (yüzlerce satır devam eder)
G1 X10.0 Y10.0
G0 Z100.0
M5
M9
G28 Z0
G28 X0 Y0
M30
Multi-Eksen İşleme
5 eksenli makinelerde, G01 komutu rotasyon eksenleriyle birlikte kullanılabilir.
Örnek (Siemens 5-Eksen):
N100 TRAORI ; 5-eksen transformasyon modu aktif
N110 G01 X=10.0 Y=20.0 Z=0.0 A=15.0 B=30.0 F=1000
N120 G01 X=20.0 Y=35.0 Z=5.0 A=20.0 B=25.0
N130 G01 X=30.0 Y=40.0 Z=10.0 A=25.0 B=20.0
N140 TRAFOOF ; transformasyon modu kapalı
Bu programda, X, Y, Z doğrusal eksenleriyle birlikte A ve B rotasyon eksenleri de kontrol edilmektedir.
G01 Kullanırken İzlenecek En İyi Uygulamalar
- Doğru Besleme Hızı Seçimi: Malzeme, takım ve işlem tipine göre uygun F değeri seçin
- Eksen Hızlandırma/Yavaşlama Kontrolü: Hassas köşeler için kontrol parametrelerini ayarlayın
- Düzlem Seçimi: G17 (XY), G18 (ZX) veya G19 (YZ) düzlemlerini işleme göre seçin
- Takım Yarıçap Telafisi: G41/G42 komutlarını G01 ile birlikte kullanarak doğru kontur ölçülerini koruyun
Kontrol Ünitesi Optimizasyonu
Fanuc için Özel Ayarlar
G05.1 Q1 ; AI kontur kontrol modu aktif
G01 X100.0 Y50.0 Z-10.0 F200
G05.1 Q0 ; AI kontur kontrol modu kapalı
Siemens için Özel Ayarlar
SOFT ; yumuşak hızlanma/yavaşlama
G642 ; geçiş modu
G01 X=100.0 Y=50.0 Z=-10.0 F=200
Heidenhain için Özel Ayarlar
FUNCTION TCPM F TCP AXIS POS ; Takım merkez noktası yönetimi
L X+100.0 Y+50.0 Z-10.0 F200
Sonuç
G01 doğrusal interpolasyon komutu, CNC programlamanın temel yapı taşlarından biridir. Farklı kontrol üniteleri arasında küçük sözdizimi farklılıkları olsa da, temel işlevi aynıdır: kesici takımı bir noktadan diğerine düz bir çizgi boyunca hareket ettirmek.
Bu makalede, G01 komutunun CNC torna ve işleme merkezlerindeki kullanımını, farklı kontrol ünitelerindeki uygulamalarını ve ileri düzey tekniklerini inceledik. Yeni başlayanlar için basit örneklerden deneyimli programcılar için karmaşık uygulamalara kadar geniş bir yelpazede bilgi sunduk.
CNC programlamada ustalaşmak için en önemli adım, temel komutları iyi anlamak ve farklı durumlarda nasıl en verimli şekilde kullanılacağını öğrenmektir. G01 komutu, bu yolculukta mutlaka hakim olmanız gereken en temel komutlardan biridir.
Makalemizdeki örnekleri kendi makinenizde uygulamadan önce, kontrol ünitenizin özelliklerine göre gerekli düzenlemeleri yapmanız ve önce simülasyon modunda test etmeniz önerilir.